فیزیوتراپی (Physiotherapy)

---

آناتومی و فیزیولوژی درد (Anatomy and physiology of pain)

درد عبارت است از احساس ناخوشایند یک موجود زنده که معمولا به علت تحریک پایانه های عصبی آزاد ایجاد می گردد و این تحریک ها ناشی از عوامل آسیب رسانی است که موجود زنده را وادار می سازد تا از آن عوامل دوری کند. دوری از این عوامل آسیب رساننده بیشتر به دلیل احساس ناخوشایندی است که در فرد ایجاد می شود نه تفسیر یک محرک آسیب رسان.

پایانه های عصبی آزاد (Free nerve endings)

پایانه های عصبی آزاد، گیرنده های فاقد کپسول و میلین هستند که تقریبا در اکثر نواحی بدن یافت می شوند. این گیرنده ها به تحریکات مکانیکی، دما (گرما یا سرما) و مواد شیمیایی مضر پاسخ می دهند. فیبر عصبی آنها درد را به سیستم عصبی مرکزی انتقال می دهد تا از آسیب بیشتر بافتی جلوگیری گردد. بنابراین انتهاهای عصبی آزاد، گیرنده های درد هستند که نوسیسپتور (Nociceptor) نامیده می شوند.

برخی از نواحی بدن که دارای انتهاهای عصبی آزاد هستند:

*پوست

*عضلات

*تاندون ها

*پریوست

*رباط ها

*کپسول مفصلی

*جدار شریان ها

*غشاء های مخاطی و سروزی

*احشاء (مانند قلب، معده، روده باریک، روده بزرگ، مجاری صفراوی و رحم)

*مننژ (پرده های مغز و نخاع)

*پریوست

*داس و چادرینه جمجمه

علل درد (Causes of pain)

 بعضی از عوامل مهم تحریک گیرنده های درد یا فیبرهای درد عبارتنداز:

*اسپاسم های عضلانی

*اسپاسم های عروقی

*ضایعه بافت به هر علتی که ممکن است درارتباط با موارد زیر باشد:

**ایسکمی (کاهش خونرسانی بافت)

**فعالیت های شدید بدنی

**تغییرات دمای شدید

**ضایعه مستقیم بافت

**تومورها

**خونریزی

**به علت یک بیماری خاص

**عفونت

**اسکار بافتی و چسبندگی ها

**سوختگی ها

*التهاب

*گیرافتادن اعصاب محیطی

انواع گیرنده ها و محرک های درد

برخی از گیرنده های حساس به درد (نوسیسپتورها) که دارای انتهاهای عصبی آزاد هستند شامل:

*گیرنده های درد مکانیکی (Mechanical nociceptor) که به آسیب مکانیکی بافت یا فشار مکانیکی شدید پاسخ می دهند.

*گیرنده های درد دما (Thermal nociceptor) به تغییرات بسیار شدید دما حساس هستند که خود به دو دسته تقسیم می شوند:

**گیرنده های درد گرما (Heat nociceptor)

**گیرنده های درد سرما (Cold nociceptor)

*گیرنده های درد شیمیایی (Chemical nociceptor) به مواد شیمیایی مختلف واکنش نشان می دهند. برخی از این مواد ممکن است هیستامین، پروستاگلاندین ها،سروتونین، آنزیم های پروتئولیتیک، برادی کنین و یون های پتاسم باشد.

نکته ای که باید توجه داشت این است که بیشتر گیرنده های درد به بیش از یک نوع محرک درد حساس هستند.

تحریک پایانه عصبی آزاد توسط عوامل مختلف در شکل زیر (نورون دوم جهت صعود به مغز در نخاع به طرف مقابل می رود):

بعضی از مواد شیمیایی همانند آنزیم های پروتئولیتیک به طور مستقیم به انتهاهای عصبی آزاد صدمه می زنند، درحالی که موادی چون برادی کنین و برخی از پروستاگلاندین ها بدون اینکه ضایعه ای در گیرنده ها ایجاد کنند، فقط موجب تحریک بسیار شدید آنها می گردند.

انواع درد (Types of pain)

درد را می توان به دو نوع اصلی تقسیم کرد:

*درد حاد (Acute pain) یا درد سریع (Fast pain)

*درد مزمن (Chronic pain) یا درد آهسته (Slow pain)

درد حاد (Acute pain): این نوع از درد به نام های دیگری چون درد سوزنی، تیز و الکتریکی نیز شناخته می گردد. مدت زمان ایجاد درد حاد پس از اثر یک محرک درد، یک دهم ثانیه است. فیبرهای A-دلتا در هدایت درد سریع یا حاد نقش دارند. بریدگی پوست، فرو رفتن یک شئ تیز در آن و شوک الکتریکی در ناحیه پوست مثال هایی از عوامل ایجاد درد حاد هستند. معمولا در بافت های عمقی این نوع از درد احساس نمی شود.

درد مزمن (Chronic pain): نام های دیگری که برای این نوع از درد به کار می رود شامل درد آهسته، سوزشی، تهوع آور و مبهم است. شروع درد آهسته پس از اثر محرک درد، بعد از یک ثانیه یا بیشتر است. از ویژگی های دیگر درد آهسته این است که با گذشت زمان، شدت آن افزایش می یابد. فیبرهای C در انتقال درد آهسته نقش دارند. درد آهسته ممکن است تقریبا در هر نوع از بافتی همانند پوست، عضلات، مفاصل، احشاء (معده، قلب، روده، کلیه ها و ...) ایجاد شود.

فیبرهای درد (Pain fibers)

دو نوع فیبر عصبی جهت انتقال پیام ها از گیرنده های حسی مربوط به انتهاهای عصبی آزاد وجود دارد:

*فیبرهای A-دلتا که دارای میلین ظریف هستند

*فیبرهای C که بدون میلین اند

تصویر زیر:

سرعت انتقال پیام توسط فیبرهای A-دلتا به سیستم عصبی مرکزی حدود 15 الی 30 متر در ثانیه است. فیبرهای C به علت نداشتن میلین، سرعتی در حدود نیم الی دو متر در ثانیه دارند. درد حاد (Acute pain) که درد سریع، سوزنی و تیز نیز خوانده می شود ازطریق A-دلتا منتقل می گردد. درد آهسته که به عنوان درد مزمن (Chronic pain)، درد مبهم و سوزشی نیز نامیده می شود توسط فیبرهای C انتقال می یابد. 

اگر یک تحریک دردناک ناگهانی به پوست اعمال شود، دو نوع درد ایجاد می کند:

*در ابتدا یک درد سوزنی حاد به وجود می آید که توسط فیبرهای A-دلتا به نخاع منتقل می شود. به علت سرعت زیاد این فیبرها، عکس العمل سریع در فرد ایجاد می شود تا خود را از محرک دردناک دور کند.

*پس از یک الی چند ثانیه، درد سوزشی آهسته به وجود می آید که انتقال آن به طناب نخاعی توسط فیبرهای نوع C صورت می گیرد.

دردهای سوزشی آهسته با گذشت زمان شدیدتر می گردند (مثلا درد ناشی از احشاء یا اندام های داخلی). این دردها در بسیاری از موارد غیر قابل تحمل هستند.

مسیر فیبرهای درد از طناب نخاعی به سیستم عصبی مرکزی (CNS)

دو نوع فیبر درد A-دلتا و C، پیام های درد را از اندام های فوقانی، تحتانی، تنه و احشاء یا اندام های داخلی (به غیر از فیبرهای دردی که ازطریق اعصاب مغزی منتقل می شوند) به گانگلیون های ریشه خلفی نخاع ارسال می کنند. این فیبرها در نخاع به طرف بالا یا پایین می روند (یک الی سه سگمان نخاعی و در راه خلفی جانبی لیسوئر). فیبرهای درد درنهایت در شاخ خلفی (Posterior horn) نخاع پایان می یابند.

مسیر فیبرهای A-دلتا در سیستم عصبی مرکزی (CNS)

فیبرهای A-دلتا در لامیناهای I و V شاخ خلفی پایان می یابند. لامینای I همان تیغه حاشیه ای (مارژینال) است. لامیناهای I و V درارتباط با سیگنال های درد سریع (حاد) هستند. مسیر فیبرهای A-دلتا به دیگر بخش های دستگاه عصبی مرکزی ازطریق راه اسپاینوتالامیک (دستگاه قدامی-جانبی) صورت می گیرد. بنابراین، این فیبرها جهت صعود، ابتدا در نخاع تقاطع می کنند (به عنوان دومین نورون). مسیر اکثر فیبرهای درد A-دلتا پس از تقاطع در نخاع به تشکیلات مشبک (Reticular formation) تنه مغزی است. برخی از فیبرها به طور مستقیم به تالاموس و سپس به قشر مغز می روند.

فیبرهای A-دلتا از تشکیلات مشبک به نواحی زیر می روند:

*تالاموس

*هیپوتالاموس

*نواحی دیگر دیانسفالون که درارتباط با عناصر اطراف بطن میانی (بطن سوم) است

*مخ

مسیر فیبرهای C در سیستم عصبی مرکزی (CNS)

این فیبرها بیشتر به لامیناهای II و III شاخ خلفی نخاع می روند که مربوط به سیگنال های درد آهسته است. لامینای II همان ماده ژلاتینی (Substantia gelatinosa) است. سپس بیشتر سیگنال ها ازطریق یک یا چند نورون که دارای فیبرهای کوتاه هستند به میزان بیشتری در لامینای V ختم می گردند. از لامینای V با نورون های بعدی که دارای آکسون های بلند هستند سیناپس داده، که این آکسون ها ابتدا در نخاع به طرف مقابل رفته و در راه اسپاینوتالامیک (سیستم قدامی-جانبی) سیر می کنند که اکثر آنها در تشکیلات مشبک (RF) تنه مغزی پایان می یابند. البته اندکی از فیبرها بدون اینکه به طرف مقابل نخاع روند از همان طرف نخاع به سمت مغز صعود می کنند.

تعداد زیادی از فیبرهایی که به تشکیلات مشبک می روند به تالاموس ارسال می گردند که سپس از این قسمت به قشر مغز و نواحی دیگر مغزی می روند.

درک درد

مناطقی از سیستم عصبی مرکزی که بیشتر در درک درد نقش دارند عبارتنداز:

*دستگاه مشبک (RF)

*تالاموس

*برخی از مراکز دیگر در پایین قشر مغز

*قشر مغز

حتی درصورت انهدام کامل قشر مغز، توانایی فرد جهت درک خودآگاه درد ازبین نمی رود. البته برخی بر این عقیده اند که قشر مغز نقش مهمی در تغییر کیفیت درد دارد.

نویسنده: فیزیوتراپیست ابراهیم برزکار

منابع (References)

شادان، فرخ. ترجمه فیزیولوژى پزشکى پرفسور آرتور گایتون. انتشارات شرکت سهامى چهر*

کوثریان، سید حسین. نوروآناتومى (کالبدشناسى سلسله اعصاب مرکزى). مؤسسه انتشارات باورداران

نراقى، محمد على؛ حاجى حسینى، داود.ترجمه نوروآناتومی . انتشارات جعفری *

*میناگر،علیرضا و وثوق آزاد، ژاک. ترجمه نوروآناتومی پایه و کاربردی پرفسور فیتزجرالد.انتشارات دانش پژوه

*هاشمی کهن‌زاد، شهریار. ترجمه تفسیر پاتوفیزیولوژیک درد "سیریل مک براید" و "رابرت بلک لا". چاپ دوم. نشر دانش امرو

*استفاده از مطالب فقط درصورت ذکر منبع وبلاگ یا لینک آن مجاز است

مطالب مرتبط: تئوری کنترل دریچه درد (Gate control theory of pain

مهمترین روشهای درمانی در فیزیوتراپی

مهمترین روشهای درمانی در فیزیوتراپی عبارتند از :

۱) الکتروتراپی توسط دستگاههای گوناگون الکتریکی درد بیمار کاهش یافته و پروسه ترمیم بافتها را سرعت می بخشد در این روش از موارد زیر استفاده می شود.

الف) امواج مادون قرمز و ماوراء بنفش
ب) تحریکات الکتریکی پوستی
ج) امواج مافوق صوت
د) میدانهای الکتریکی و مغناطیسی
ه) لیزر 

 

۲) حرکت درمانی حرکت دادن قسمتهای مختلف بدن بوسیله خود بیمار یا متخصص فیزیوتراپی حرکت درمانی نامیده می شود این روش درمانی مورد استعمال وسیعی برای معالجه ضایعاتی بدن دارد خصوصاْ مدت زمانی که بیمار بستری است بایستی حرکت را شروع نمود تا از خشک شدن مفصل و سفت شدن مفصلهای جلوگیری نمود.

 

۳) ماساژ یکی از قدیمی ترین روشهای درمانی است که توسط متخصص فیزیوتراپی به کمک دست یا از طریق دستگاه ماساژ الکتریکی صورت می گیرد.

 

۴) آبدرمانی یا هیدروتراپی در این روش از آب به شکل استخر یا حوضچه های آب گرم یا آب معدنی و ........ استفاده می شود.

 

موارد کاربرد فیزیوتراپی :

 

۱) بیماری های استخوان - مفاصل - عضلات۲) بیماری های روماتیسمی
۳) بیماری های اعصاب
۴) ضایعات ورزشی
۵) جراحی ها
۶) بیماری های قلب و عروق
۷) بیماری های تنفسی
۸) بیماری های زنان و زایمان
۹) بیماری های پوستی
۱۰) بیماری های کودکان
۱۱) سوختگی ها۱۲) معلولان جسمی و حرکتی

 

هدف کلی :

 

برای درمان بیماران با روشهای فیزیکی یک متخصص فیزیوتراپی ابتدا با قسمتهای مختلف بدن آشنا شده سپس سایر موارد فیزیکی درمان و تک تک روشهای آن را مثل الکتروتراپی - ترموتراپی ورزش درمانی و روشهای درمانهای دستی (موبیلیزاسیون) را فرا می گیرد.
بدین منظور واحدهای درسی دانشجویان به گونه ای تنظیم شده که ابتدا هر دانشجو با ساختمان طبیعی بدن و نحو کار دستگاهی مختلف آشنا شود (واحد آناتومی و فیزیولوژی ) سپس بیماریهای مختلف ارتوپدی -اعصاب - تنفسی و روماتیسمی و غیره را فرا میگیرد همزمان با آنها واحدهای در رابط با نحوه حرکت بخشهای مختلف بدن (کینزیولوژی - بیومکانیک ) و روشهای الکتروتراپی و حرکت درمانی و تکنیکهای خاص آن ارائه می شود هدف از این دوره تربیت افراد ایست متعهد و متخصص که پس از طی یک دوره کارشناسی فیزیوتراپی بتواند بر اساس تشخیص پزشکی درمان فیزیکی را بعهده بگیرند.

تلفن همراه، دوست باب یا ناباب؟!

کودکان از همان دوران ابتدایی تولدشان علاقه شدیدی نسبت به این ابزارها نشان داده و در بعضی از اوقات به گونه ای با این وسایل کار می کنند که باعث حیرت اطرافیان‌شان می شود. هوش و استعداد کودک در زمینه کار کردن با وسایلی نظیر تلفن های همراه هوشمند یا تبلت ها باعث ذوق زدگی بیش از حد اطرافیان می شود و همین ماجرا منجر به رفتاری می شود که تشویق کننده کودک در به کارگیری این گجت هاست. با توجه به این که علاقه مندی های نسل جدید به طور کل با آن چیزی که ما در کودکی می خواستیم و بودیم فرق می کند، باید توجه بیشتری به این موضوع نشان داد که البته می بینیم روانشناسان در بخش های مختلف همیشه نگاه ویژه ای به این موضوع داشته و سعی کرده اند تا با اعلام نظرات و نتایج تحقیقات خود ذهن والدین را برای رویارویی با این مشکل، آماده تر کنند.

بسیاری از پدر و مادرها هنوز اطلاع درستی ندارند که آیا استفاده کودکان از این ابزارها در سنین ابتدایی تولد، کار درستی است یا به ضرر کودک است. شرکت هایی نظیر اریکسون که یکی از تولید کنندگان تلفن های همراه هست، در این مورد تحقیقات گسترده ای را انجام داده و براساس گزارشی منتشر کرده که تا سال 2020 تقریبا 90 درصد از کودکان بالای 6 سال صاحب تلفن همراه خواهند بود. نتایج تحقیقات این شرکت مشخص کرده است که بخش عمده استفاده از تلفن های همراه در آینده برای تماشای ویدئوها خواهد بود و به همین دلیل است که گوشی های هوشمند باید دارای صفحه های بزرگ تر و با کیفیت تری باشند. با توجه به همه گیر شدن رسانه هایی نظیر شبکه های اجتماعی فیس بوک، اینستاگرام و توییتر، کودکان نسل بعد به شکل متفاوت تری دچار بلوغ خواهند شد. آمار این شرکت در مورد نظر والدین شرکت کننده در این نظر سنجی این بوده است که بیشتر پدر و مادرها اعتقاد دارند که اگر فرزندشان از گجت های دیجیتالی مانند تلفن همراه هوشمند و تبلت زودتر استفاده کند و در سنین پایین تر به اینترنت دسترسی داشته باشد، زودتر هم بالغ خواهد شد. حدود 77 درصد از والدینی که در این نظر سنجی شرکت داشته اند موافق این جریان بوده و همین آمار کمی نگران کننده است. زیرا اگر تلفن همراه و استفاده زود هنگام از آن به ضرر کودک باشد، باید طیف وسیعی از جامعه این ماجرا را باور کرده و جلوی کودک خود را بگیرند.

برای تولید کنندگان تلفن همراه یا دیگر گجت های دیجیتالی این ماجرا که استفاده از تکنولوژی و فناوری های جدید، مربوط به سن خاصی نشود، خیلی بهتر و پر سودتر است. زیرا تعداد مشتریان و کاربرانشان روز به روز افزایش پیدا می کند اما باید با نگاهی باز این موضوع را تحلیل کرد و دید که آیا واقعا کودکان امروزی باید مانند بزرگترهایشان به تمامی فناوری ها دسترسی داشته باشند؟ در موضوع ویژه این هفته به این مقوله خواهیم پرداخت و نظراتی که کارشناسان و روانشناسان در این رابطه دارند را بررسی خواهیم کرد تا بتوانیم تصمیم گیری بهتر و مناسب تری در این زمینه داشته باشیم.

استفاده از فناوری سن دارد؟
عده ای از متخصصان و کارشناسان اعتقاد دارند که پیشرفت علم همیشه هم خوب و سازنده نیست. طبق گفته دانشمندانی نظیر انیشتن، رسیدن روزی که تکنولوژی از تعامل انسانی، پیشی بگیرد چندان خوشایند نخواهد بود. در چنین روزی نسلی از بشر رشد خواهد کرد که مانند گذشته از ذهن و مغزش استفاده نمی کند. این که آیا استفاده زود هنگام از فناوری خوب است یا بد، سئوالی است که پاسخ های مبهمی در رابطه با آن وجود دارد. تلفن همراه یکی از این محصولاتی است که مزایای بیشمار آن غیر قابل انکار است. به خصوص این که تلفن های همراه نسل فعلی، همه کار می کنند و علاوه بر تلفن، دوربین، رایانه همراه و.... می توانند با استفاده از نرم افزارهای مختلف به یک منشی اختصاصی برای شما هم تبدیل شوند. اما همین دستگاه ها و ابزارهای محبوب و دوست داشتنی که بسیاری از مردم را به شدت به خود وابسته کرده اند، برای کودکان می‌توانند خطراتی داشته باشند. متاسفانه بسیاری از والدین در مورد این که فرزندان کوچکشان دائما یک گوشی همراه در دستش دارد و به خوبی با آن کار می کند، با افتخار صحبت می کنند. تا چند سال پیش دیدن یک کودک 5 یا 6 ساله که گوشی هوشمندی در دست دارد، برای ما عجیب بود و فکر می کردیم که استفاده از فناوری در این سن می تواند عجیب باشد اما در حال حاضر با گذشتن چند سال دیده می شود که کودکان 2، 3 یا حتی یک ساله گوشی هوشمند پدر و مادر خود را در دست گرفته و به بخش های مختلف آن سرک می کشند. پدر و مادرها هم از باز کردن یک فایل تصویری یا صوتی توسط کودک خود به قدری ذوق زده می‌شوند که گویی جایزه نوبل را کسب کرده اند. در این زمان است که باید کمی جدی تر به این ماجرا نگاه کرد و به دنبال این بود که آیا واقعا این استفاده زود هنگام از فناوری، هیچ گونه خطری برای کودک ما ندارد؟ آیا این که ما او را از سنین پایین به استفاده و به کارگیری ابزارهایی مانند تلفن همراه و تبلت، تشویق می کنیم، باعث رشد و پیشرفت او می شود یا این که به شکل خطرناکی آینده اش را تحت تاثیر خود قرار می دهد؟ در حال حاضر برخی از پدر و مادرها از این که تا قبل از سن 12 تا 17 سالگی برای فرزند خود تلفن همراه تهیه کنند، اکراه دارند. برخی از خانواده ها هم هنوز از این که تلفن همراه را در اختیار فرزند خود قرار دهند می ترسند زیرا فکر می کنند که این ابزار کوچک می تواند باعث انحراف فرزندانشان شود. این طرز تفکر برای عده دیگری از والدین به دوره دبستان یا راهنمایی محدود می شود ولی عده دیگری هم هستند که اعتقاد دارند در زمینه استفاده از فناوری نباید هیچ گونه محدودیتی را به وجود آورد و بهتر است از هر سنی کودک تمایل داشت با ابزارهایی مانند تبلت یا تلفن همراه کار کند.

خودتان که استفاده می کنید
وقتی که پدر و مادر به شکل افراطی جلوی چشم کودک خود از این ابزارها استفاده می کنند و لحظه ای از تلفن همراه خود دل نمی کنند، نباید توقع داشت که کودک دلش نخواهد این ابزار جادویی را در دست بگیرد. زمانی که شما با گوشی خود حرکات و رفتارهای دلنشین کودک خود را ضبط کرده و حتی این فیلم ها را به او هم نشان می دهید نباید انتظار داشته باشید که کودک بتواند مقاومت کند و تا سنین بالایی نظیر سن رسیدن به دوره راهنمایی یا دبیرستان به سراغ استفاده از این ابزارها نرود. کار شما زمانی سخت تر خواهد شد که کودک ببیند بیشتر کودکان هم سن و سال خودش این وسایل را در دست گرفته و به آسانی در دسترسشان قرار دارد. باید گفت که والدین باید در این زمینه به شدت مراقب باشند، کودکان و نوجوانان زمانی که با فناوری‌ها و ویژگی‌های مختلف تلفن همراه یا تبلت نظیر پیامک، پخش تصاویر و موسیقی یا بازی‌های مختلف آشنا می شوند، دیگر کمتر جذب دیگر اسباب بازی هایی می شوند که مناسب سن‌شان است. زمانی که کودک شما از پخش شدن یک فایل تصویری در گوشی همراه شما سر ذوق می آید خیلی سخت می توانید این جذابیت را از طریق اسباب بازی های معمولی مانند یک ماشین بازی یا عروسک، برایش به وجود آورید و معمولا کودک به قدری گریه خواهد کرد تا دوباره به چیزی که به او نشان داده اید دسترسی پیدا کند. این رفتار اشتباه است که باعث می شود خودتان با دست خودتان کودکتان را وارد ورطه ای کنید که راه برگشتی برایش وجود ندارد. مشاوران خانواده معتقد هستند که والدین باید با استفاده متعادل و صحیح از ابزارهای الکترونیک به یک الگوی خوب برای فرزند خود تبدیل شوند. به این نکته باید توجه داشت که شیوه رفتاری پدر و مادر در این زمینه باعث شکل گیری رفتار ذهنی و الگوی فکری کودک در هر زمینه ای خواهد شد. مطالعاتی که به تازگی در دانشگاه کالیفرنیا انجام شده نشان می دهد، استفاده زیاد و افراطی از ابزارهای الکترونیک در سنین جوانی، مهارت های اجتماعی کودکان را با خطر جدی روبه رو کرده و به تحلیل می برد. مشاوران خانواده در کشور انگلیس هم به مردم توصیه می کنند که تا زمانی که کودک شخصیت رفتاری اش در این زمینه شکل نگرفته جلوی چشمش به هیچ عنوان زمان خاصی را صرف استفاده از ابزارهای الکترونیک نکنند. مسلما کودک همان چیزی را اجرا خواهد کرد که جلوی چشمش قرار می گیرد. اگر استفاده از ابزارهایی مانند تلفن همراه کمتر در معرض دید فرزندان قرار گیرد، آن ها از سن بالاتری به سمت این فناوری ها جذب خواهند شد.

زمانی که تسلیم خواسته کودک خود می شوید
فرض را بر این بگیریم که شما به هیچ عنوان حریف کودک خود نشده اید و در نهایت به دلیل این که او در اطرافش دیده است که تلفن همراه در اختیار کودکان همسن و سالش قرار گرفته است، از شما می خواهد تا به خواسته او تن داده و یکی از ابزارهای الکترونیک را در اختیارش قرار دهید. این امکان وجود دارد که شما از فرزندتان بپرسید که به چه دلیلی موبایل یا تبلت می خواهد و سن او هنوز مناسب داشتن این فناوری ها نیست و او در پاسخ به شما بگوید: همه هم کلاسی ها و دوستانش و هم سن هایش دارند و چرا او نداشته باشد؟ البته عده ای از والدین هم هستند که به دلیل شیوه فکری متفاوتشان، قبل از این که کودکشان هر نوع خواسته ای را مطرح کند برایش این ابزارها را تهیه می کنند. به هر حال از زمانی که تصمیم می گیریم دستگاهی مانند تلفن همراه یا تبلت را در اختیار کودک خود قرار دهیم باید در مورد اثرات جانبی آن اطلاعات کافی داشته باشیم. در گام اول لازم است، زمانی که برای فرزند خود تلفن همراه می خرید به صورت کاملا جدی او را متقاعد کنید که از تلفن همراه خود فقط و فقط برای مواقع اضطراری و تماس های ضروری استفاده کند و زمان گفت وگوی خود با دوستانش را تا حد امکان محدود کند. سعی کنید از سیم کارت های اعتباری استفاده کرده و هزینه های مربوط به ارتباطات فرزند خود را به نوعی در دست بگیرید. به این ترتیب کودک متوجه خواهد شد که این وسیله برای او به نوعی کارکرد ارتباطی و نظارتی دارد. خوشبختانه تمامی گوشی های امروزی به تفصیل میزان دقیقه های تماس های تلفنی و تعداد پیام های کوتاه رد و بدل شده را در خود نگهداری می کنند و شما می توانید به آسانی عملکرد روزانه فرزند خود را مورد بررسی قرار دهید. توجه کنید که کودکان به نوعی از تلفن های همراه علاقه نشان خواهند داد که هوشمند باشد. مسلما خواسته هر کودکی داشتن گوشی تلفن همراهی است که قابلیت اتصال به اینترنت، نصب بازی های مختلف و گرفتن عکس و تصاویر مختلف را داشته باشد. فرزند شما گوشی را دوست خواهد داشت که بتواند با آن به آسانی فایل های تصویری مختلف را دریافت و پخش کند. به این ترتیب در زمان خرید باید به اندازه کافی توجه داشته باشید که کودک شما از هر قابلیتی به چه شکلی استفاده خواهد کرد و شاید برای استفاده از هر کدام از قابلیت ها سن مناسبی وجود داشته باشد. باید به هر شکلی که می توانید فرزند خود را آگاه کنید که هیچ گاه به افراد غریبه و حتی دوستان خود اجازه ندهد تا از او تصویری را ضبط کنند و در صورتی که شخصی اقدام به این کار کرد حتما شما را مطلع از این موضوع کند. فرزند شما باید به خوبی بداند که اطلاعاتی نظیر عکس افراد خانواده یا اطلاعاتی که در تلفن همراهش ذخیره شده است، بسیار شخصی و خصوصی است و باید توجه داشته باشد که هیچ گاه عکس های خانوادگی، مهمانی ها و جشن های خانوادگی را به دوستان خود نشان ندهد. بهتر است در هنگام خرید تلفن همراه به شکلی مفصل با فرزند خود صحبت کرده و به او بفهمانید که هدف اصلی از این خرید چه بوده و هر گونه رفتار او تحت نظارت شما قرار دارد. بسیاری از شرکت های تولید کننده تلفن همراه، برنامه هایی را مختص والدین تولید کرده اند تا به آسانی با استفاده از آن برنامه ها بتوانند محتوای پیام های ارسال شده فرزندان خود را بررسی کنند و در این حال حتی در صورت پنهان کردن یک سری از فعالیت ها نظیر پیامک های ارسالی باز هم شما می توانید از رفتارهای پنهانی فرزند خود در این زمینه اطلاع پیدا کنید. تحقیقات انجام گرفته توسط موسسه Mobile Life Report نشان از این دارد که کودکانی که تلفن همراه دارند، این وسیله را بهترین دوست خود می دانند و حاضر نیستند این وسیله را از خود جدا کنند.

سیاست های تدوین شده
مرکز تحقیقاتیPEW، گزارشی را منتشر کرده است که بر طبق آن مشخص می شود بیشتر نوجوانان آمریکایی اولین تلفن همراه خود را در بین سنین 12 تا 13 سالگی خریداری می کنند و در اکثر موارد تمامی هزینه‌های خرید تلفن و پرداخت قبوض خط موبایل به عهده والدین است. در این گزارش مشخص شده است که 23 درصد از نوجوانان اولین تلفن همراه خود را در سن 12 سالگی و 23 درصد هم در 13 سالگی خریداری می کنند و 54 درصد از فرزندان هم زمانی اولین تلفن خود را صاحب می شوند که تنها 11 سال یا حتی کمتر از آن سن دارند و این آمار بسیار قابل تامل است. در این میان ممکن است کاری از دست والدین برنیاید زیرا معمولا پدرها و مادرها بسیار دلرحم بوده و طاقت دیدن ناراحتی یا آشفتگی فرزند خود را ندارند و هر طور شده با خواسته فرزند خود موافقت می کنند تا احساس نکند از هم سن و سال هایش محدودتر است اما با توجه به این که کودک از سن 6 سالگی به بعد یا حتی زودتر می تواند ساعت های زیادی را در مراکز آموزشی مانند مدرسه یا کودکستان بگذراند، می توان با استفاده از وضع قوانین در این محیط ها از جانب یک عامل پر نفوذ به جز پدر و مادر، کودک را با محدودیت مواجه کرد. با توجه به این که نوجوانان بیشتر زمان خود را در محیطی مانند مدرسه می گذرانند، مدرسه یکی از مهم ترین و بهترین مکان هایی است که قدرت دارد با سیاست گذاری صحیح، استفاده درست از تلفن همراه را به فرزند شما آموزش دهد. در ایران یک سیاست قدیمی در این رابطه وجود دارد. رویه معمول این است که آوردن تلفن همراه یا وسایل الکترونیکی به مدرسه به طور کامل ممنوع است که البته دانش‌آموزان به خوبی دور زدن این قوانین را می دانند. باید گفت که این اوضاع فقط به کشور ما محدود نمی شود، بلکه در کشورهایی نظیر آمریکا که از جمله کشورهای پیشرو در صنعت تلفن همراه است، برای آوردن تلفن همراه به مدرسه ممنوعیت اعمال می شود. طبق آمار در حال حاضر تنها 12 درصد دانش آموزان به صورت رسمی اجازه دارند تا تلفن های همراه خود را حتی تا سر کلاس درس با خود ببرند و 62 درصد از دانش آموزان هم می توانند با تلفن همراه به مدرسه بروند اما این اجازه را ندارند که تلفنشان را سر کلاس درس ببرند و 24 درصد از دانش آموزان هم به طور کل اجازه بردن تلفن همراه به مدرسه را ندارند. این که روشن بودن تلفن همراه سر کلاس خلاف قوانین مدرسه است، توسط بیشتر نوجوانان پذیرفته شده اما باز هم با این اوصاف به گفته بسیاری از کودکان آن ها بارها سر کلاس درس " اس ام اس بازی" کرده اند.

اجبار و محدودیت جواب نمی دهد
مشخص است در شرایطی که والدین از ابتدا با رفتار اشتباه خود الگوی ذهنی کودک را در رابطه با چگونگی استفاده از تلفن همراه تغییر می دهند و برای او تلفن همراه یا تبلت می خرند دیگر نباید انتظار داشته باشیم که با ایجاد محدودیت در مدرسه کودک رفتار خود را اصلاح کند. معمولا ایجاد ممنوعیت و برخورد قهر آمیز، به هیچ عنوان کارایی نداشته و جواب نمی دهد و لازم است که فرهنگ‌سازی به شکل درستی انجام شود. خوشبختانه بسیاری از مسئولان کشور ما هم به این نکته رسیده اند و چندی پیش دبیر کمیسیون تنظیم مقررات و ارتباطات از تصویب کلیات " خدمات خاص کودکان و نوجوانان در ارتباطات موبایلی" خبر داد. با نگاهی به سیاست های جهانی در این زمینه می توانیم به نمونه های مشابهی دست پیدا کنیم به عنوان مثال در همین سال کمیسیون اروپا تصمیم گرفت که در پی شکایت ها و نگرانی های والدین در کشورهای اروپایی در مورد نحوه ارائه اپلیکیشن ها در موتور جست وجو، شیوه جدیدی از قانون گذاری را برای حفاظت از کودکان در برابر صنعت پیش رونده برنامه ها و اپلیکیشن های تلفن همراه اتخاذ کند. اروپا در نهایت با شرکت گوگل در مورد ارائه نتایج جست وجو از طریق سایت این شرکت توافقی را انجام داد. بر اساس این توافق قرار شد که برای ارائه برنامه ها و بازی های آنلاینی که دارای پرداخت درون برنامه ای هستند، قوانین جدیدی تصویب شود که براساس آن این بازی ها به عنوان بازی های رایگان ارائه نشوند. سیاست بعدی کمیسیون اروپا این است که به والدین آموزش داده شود تا دسترسی فرزندانشان به اینترنت، شبکه های اجتماعی و برنامه‌های کاربردی تلفن همراه را خودگردانی کنند. این کمیسیون از هر گونه برنامه‌ای که به والدین اجازه می دهد تا دسترسی فرزندان خود به تکنولوژی های ارتباطی را کنترل کنند، حمایت خواهد کرد. بدون شک کارهایی مانند تصویب قوانین، فرهنگ سازی و حمایت از راه هایی مانند آموزش به والدین و فرزندان برای استفاده صحیح و سازنده از فناوری ها می تواند روند رو به خطری که در حال حاضر وجود دارد را تا حدی تعدیل کرده و عوارض جانبی موجود را کمتر کند. یادمان باشد که این ما هستیم که کنترل همه چیز را می توانیم در دست داشته باشیم