درمان زانو ضربدری

پای ضربدری یا ژنووالگوم، یک بدفرمی ‌یا بدشکلی استخوانی که در آن زانوها در حالت ایستاده بیش از حد به یکدیگر نزدیک می‌شوند، در حالی که مچ پاها فاصله‌ی زیادی از یکدیگر دارند. اغلب کودکان، خصوصا وقتی که پاهایشان به سمت داخل چرخیده و می‌ایستند، پاهایشان حالت ضربدری دارد که پدیده‌ی شایعی است. این حالت همچنین در کودکان نوپایی که سعی می‌کنند برای اولین بار بایستند و تعادل خود را حفظ کنند و همچنین برای اولین بار راه بروند و بدوند، دیده می‌شود. 

با رشد کودک و بالا رفتن سن او تا حدود 7 یا 8 سالگی، شکل پاها به صورت خود به خود اصلاح می‌شود و حالت پاها طبیعی‌تر شده و وضعیت آن‌ها به شکلی می‌شود که تحمل وزن به صورت متوازن باشد. کودک نیز می‌آموزد که برای حفظ تعادل خود باید پاهایش را به شکل صحیحی روی زمین بگذارد و دیگر پای خود را سمت داخل نمی‌چرخاند و به همین خاطر زانوهایش دیگر  حالت ضربدری ندارند. اما در صورتی که حالت ضربدری پاها با وجود رشد کردن کودک و رسیدن او به این سن، همچنان اصلاح نشده است و یا در صورتی که حالت ضربدری پاها در سنین بالاتر ایجاد شود، لازم است برای درمان پا ضربدری اقدام شود.

چه چیزی باعث ضربدری شدن پاها می‌شود؟

وجود حالت زانو ضربدری در کودکانی با سنین کمتر امری طبیعی است اما در صورتی که این مشکل با رشد کودک به تدریج اصلاح نشود و همچنان به همان صورت باقی بماند، ممکن است مشکلی زمینه‌ای باعث این حالت شده باشد که نیاز به رسیدگی و درمان دارد.

برخی از عواملی که می‌تواند در ابتلا به پا یا زانوی ضربدری نقش داشته باشد عبارتند از:

• بیماری‌هایی مانند ریکت، نرمی‌استخوان، اسکوروی که علت زمینه‌ای آن سوءتغذیه می‌باشد و بر چگونگی شکل‌گیری استخوان‌ها تاثیر گذار هستند و علت پای ضربدری می‌شوند.
• عفونت‌های استخوانی نظیر استئومیلیت می‌تواند باعث دفرمیتی زانو شود.
• آسیب‌های وارد شده به استخوان ساق پا، که عامل مهمی‌در رشد کودک است، می‌تواند باعث پای ضربدری شود. در این صورت ممکن است فقط یکی از پاها دچار بدفرمی‌ شود.
• برخی از بیماری‌های ژنتیکی خاص و نادر می‌تواند باعث بدشکلی‌های استخوانی شود.
• بزرگسالان نیز ممکن است به علت آسیب دیدگی یا ابتلا بیماری‌های مفاصل نظیر آرتروز یا روماتیسم، به پا یا زانوی ضربدری دچار شوند. 
• چاقی مفرط می‌تواند بر نحوه‌ی راه رفتن فرد تاثیر بگذارد که در این صورت شکل پاهای فرد شبیه به حالت ضربدری خواهد بود.

علائم پا و زانوی ضربدری چیست

ضربدری بودن پای کودکان حالتی طبیعی است و موجب بروز علائم دیگری در کودک نمی‌شود. اما اگر این حالت با رشد کودک اصلاح نشود و تا سنین بالاتر ادامه پیدا کند موجب درد پا می‌شود.

اگر ضربدری بودن پاها بر اثر ابتلا به بیماری خاصی باشد و منجر به دفرمیتی یا بدشکلی شدید پاها شود می‌تواند در راه رفتن فرد اختلال ایجاد کند. در این بیماران، درد پاها، تغییر در شکل ظاهری پاها و مشکل در راه رفتن از علائمی‌است که مشاهده می‌شود. تغییر در نحوه ایستادن و وضعیت قرارگیری بدن می‌تواند بر دیگر مفاصل بدن نیز تاثیر گذار باشد و موجب بروز درد و مشکلات حرکتی شود.

پای ضربدری چگونه تشخیص داده می‌شود

در صورتی که تصور می‌کنید حالت ضربدری پاها احتمالا غیر طبیعی است، لازم است حتما برای ارزیابی آن به پزشک مراجعه کنید. پزشک وضعیت پاهای بیمار در حالت ایستاده و همچنین الگوی راه رفتن او را بررسی می‌کند و فاصله‌ی بین زانوها و مچ پاهای او را اندازه‌گیری می‌کند. پزشک با بررسی قد بیمار، راستای قرار گیری ران و مچ پا، تقارن زانوها، وضعیت و حالت ایستادن و راه رفتن بیمار می‌تواند تشخیص دهد که فرد به زانوی ضربدری دچار است یا خیر. در مواردی نیز ممکن است نیاز انجام عکسبرداری با اشعه ایکس باشد.

 عوارض احتمالی

عوارض پا یا زانوی ضربدری عبارتند از:

• مشکل در راه رفتن (به ندرت).
• مشکلات روحی برای فرد به علت نارضایتی از شکل ظاهری خود و ضربدری بودن زانوها.
• در صورت عدم درمان به موقع زانوی ضربدری، این مشکل می‌تواند موجب ابتلای زودرس به آرتروز زانو شود.

نحوه‌ی درمان پای ضربدری

حالت ضربدری زانو‌ها به طور طبیعی در بسیاری از کودکان وجود دارد، در این مرحله توصیه می‌شود که کودک زیر نظر پزشک متخصص یاشد و وضعیت او به طور منظم ارزیابی شود. در صورتی که با رشد کودک و بالا رفتن سن او، حالت ضربدری زانو‌ها به خودی خود اصلاح نشود، لازم است مدالیته‌های درمانی خاصی برای اصلاح شکل پاها به کار گرفته شوند. همچنین درمواردی ممکن است با تشخیص و درمان علت زمینه‌ای بروز پای ضربدری، این مشکل را برطرف کرد.

در صورتی که وجود اختلالات تغذیه‌ای، بیماری‌های مفاصل یا سایر بیماری‌ها تشخیص داده شود، لازم است در ابتدا برای درمان آن‌ها اقدام شود. مکمل‌هایی مانند ویتامین D، ویتامین C، و سایر ویتامین‌ها و مواد معدنی ممکن است تجویز شوند. سایر روش‌های درمانی عبارتند از:

بریس‌های مخصوص اصلاح زانوی ضربدری

ممکن است برای پشتیبانی بهتر از زانو‌ها و اصلاح زاویه قرارگیری زانوها و مچ پاها کفش‌های مخصوص، بریس‌های مخصوص استفاده در شب و دیگر ارتز‌ها تجویز شوند. بریس‌ها کمک می‌کنند که زاویه زانوها در حالت درستی قرار بگیرد و در نتیجه از ضربدری شدن زانو‌ها در روند رشد کودک جلوگیری می‌کنند و وضعیت قرار گیری پاها در هنگام ایستادن و شکل راه رفتن کودک را اصلاح می‌کنند.

فیزیوتراپی

فیزیوتراپیست با بهره‌گیری از برنامه‌های ورزشی و کششی مناسب با وضعیت و میزان انحراف پا ضربدری در بیمار به بهبود وضعیت و کاهش درد در بیماران کمک خواهند کرد.با تقویت عضلات پا،فیزیوتراپیست به بیمار کمک می‌کند تا بدن خود را در وضعیت صحیح قرار داده و از آسیب‌های آتی به خاطر ضربدری شدن پاها نیز جلوگیری کند.

حرکات اصلاحی برای پای ضربدری

دکتر سپهریان از کلینیک تخصصی طب فیزیکی و توان‌بخشی پیشگام عقیده دارند که پای ضربدری با درجه‌ی خفیف را می‌توان با ورزش‌های تقویتی که موجب بازیابی راستای صحیح زانو و ثبات آن می‌شود، اصلاح کرد. شما لازم است این تمرینات را برای هر یک از پاها 10 بار تکرار کنید و به تدریج با استفاده از وزنه به شدت تمرین بیافزایید یا به ما مراجعه کنید تا این زمینه به شما کمک کنیم.

تمرین اول برای اصلاح زانو ضربدری: بالا آوردن پا در حالت صاف

این حرکت برای تقویت عضلات جلوی ران است.

• روی یک صندلی بنشینید و کف هر دو پارا روی زمین بگذارید. یکی از زانوهای خود را راست کنید و چند لحظه پایتان را در این حالت نگه دارید و سپس دوباره پایتان را پایین بیاورید.
• به پشت بخوابید. در حالی که زانویتان را صاف نگه داشته‌اید، یکی از پاهایتان را بالا بیاورید. چند لحظه پایتان را در این حالت نگه دارید و سپس دوباره پایتان را پایین بیاورید.

تمرین دوم برای اصلاح زانو ضربدری: خم کردن زانو

این تمرین برای عضلات پشت ران مفید است.

• بایستید و یکی از زانو‌های خود را خم کنید و پایتان را به سمت عقب ببرید به طوری که پایتان با لگن (باسن) شما تماس پیدا کند.
• تمرین بالا را در حالتی اجرا کنید که بر روی شکم خوابیده‌اید.

 تمرینات دیگری مانند اسکات نیمه، اسکات کامل (بشین پاشو)، حرکات اصلاحی با توپ و ورزش در آب نیز می‌تواند برای این مشکل مفید باشد اما لازم است زیر نظر یک متخصص انجام شود.

جراحی برای اصلاح پای ضربدری

در مواردی که بدفرمی ‌پاها بسیار شدید است و تا زمان بزرگسالی ادامه پیدا کرده است و یا در مواردی که یک مشکل یا بیماری خاص موجب بدفرمی ‌پاها شده است، ممکن است انجام جراحی برای اصلاح زانو ضربدری تجویز شود.