سمپاتکتومی (Sympathectomy)

قبل از توضیح سمپاتکتومی، ابتدا به طور مختصر به نقش سیستم عصبی خودکار (Autonomic nervous system) می پردازم.

دستگاه عصبی خودکار یا سیستم عصبی اتونوم (ANS) بخشی از سیستم عصبی محیطی (PNS) است و یک سیستم حرکتی محسوب می شود که فیبرهای حرکتی آن به عضلات صاف، عضله قلبی و غدد می روند.

سیستم عصبی اتونوم خود از دو قسمت تشکیل می گردد:

*دستگاه عصبی خودکار سمپاتیک (SANS)

*دستگاه عصبی خودکار پاراسمپاتیک (PANS)

تصویر زیر:

اگرچه این دستگاه عصبی به عنوان یک دستگاه خودکار شناخته می شود ولی خود ازطریق بخش های مختلفی از دستگاه عصبی مرکزی (CNS) کنترل می گردد که این قسمت ها عبارتنداز:

*تشکیلات مشبک (Reticular formation) ساقه مغزی

*هیپوتالاموس (Hypothalamus) که بخشی از دستگاه لیمبیک است. کنترل اصلی دستگاه اتونوم ازطریق هیپوتالاموس صورت می گیرد که آکسون هایی از آن به تشکیلات مشبک ساقه مغز و طناب نخاعی می روند. فیبرهایی که از هیپوتالاموس به نخاع می روند، روی عملکرد نورون های پیش عقده ای سمپاتیک و پاراسمپاتیک اثر می گذارند.

*بسیاری از بخش های دیگر دستگاه لیمبیک (Limbic system)

*مخ (Cerebrum)

*مخچه (Cerebellum)

*عقده های قاعده ای (Basal ganglia)

دستگاه عصبی سمپاتیک تحت تاثیر عواملی چون هیجان، استرس، ترس، درد و سرما تحریک می گردد که یک واکنش فیزیولوژیک عمومی سریع و تحریکی را در فرد به وجود می آورد. بنابراین سیستم عصبی سمپاتیک، موجود زنده را جهت انجام واکنش سریع آماده می کند. به عنوان مثال دستگاه عصبی سمپاتیک در شرایط خطر باعث افزایش ضربان قلب و افزایش جریان خون عضلات می گردد درحالی که میزان جریان خون در پوست و دستگاه گوارش را کاهش می دهد. دستگاه عصبی پاراسمپاتیک برخلاف دستگاه عصبی سمپاتیک باعث آرامش می شود و در اعمال روزمره به طور طبیعی و آرام نقش دارد.

عملکرد دستگاه عصبی سمپاتیک

برخی از اثرات سیستم عصبی سمپاتیک شامل موارد زیر است:

*افزایش قدرت انقباضی قلب

*افزایش تعداد ضربان قلب

*افزایش فشار خون

*تنگ شدن عروق خونی

*افزایش تعریق

*کاهش فعالیت دستگاه گوارش

*تحریک بخش مرکزی غده فوق کلیوی

*گشاد شدن برونش ها

*گشاد شدن مردمک چشم

*افزایش قند خون ازطریق افزایش میزان گلیکولیز

*افزایش فعالیت روانی

اجزاء دستگاه عصبی سمپاتیک

سیستم سمپاتیک شامل قسمت های زیر است:

*رشته های پیش عقده ای سمپاتیک (Preganglionic sympathetic fibers)

*رشته های پس عقده ای سمپاتیک (Postganglionic sympathetic fibers)

*عقده ها یا گانگلیون های سمپاتیک (Sympathetic ganglia) که دو نوع هستند:

**عقده ها در تنه سمپاتیک در دو طرف ستون فقرات

**عقده های فرعی دور از ستون فقرات

عقده های سمپاتیک در تصویر زیر:

عملکرد دستگاه عصبی پاراسمپاتیک

بعضی از اثرات سیستم عصبی پاراسمپاتیک شامل:

*کاهش ضربان فلب

*کاهش قدرت انقباضی فلب

*کاهش فشار خون

*تنگ شدن برونش ها

*افزایش فعالیت دستگاه گوارش

*انقباض یا تنگ شدن مردمک ها

سمپاتکتومی (Sympathectomy)

سمپاتکتومی یعنی قطع فیبرهای پیش عقده ای سمپاتیک یا حذف حداقل یک گانگلیون سمپاتیک ازطریق جراحی. سمپاتکتومی ممکن است به عنوان عمل جراحی بستری (ازطریق بی حسی عمومی) یا سرپایی (ازطریق بی حسی موضعی) انجام گردد. محل آن با توجه به مشکل بیمار ممکن است در نواحی گردنی، سینه ای یا کمری باشد.

موارد سمپاتکتومی

سمپاتکتومی ممکن است درارتباط با موارد زیر انجام شود:

*درد طولانی مدت

*تعریق شدید یا هیپرهیدروزیس (Hyperhidrosis)

*پدیده رینود (Raynaud's phenomenon)

*آنژین صدری (Angina pectoris) شدید

*افزایش فشار خون (Hypertension)

*بعضی از بیماری ها همانند آرتریت روماتوئید(RA) و بیماری بورگر (Buerger's disease) درارتباط با فعالیت های غیرطبیعی سیستم سمپاتیک

*تنگی عروق خونی در اندام تحتانی که باعث درد و لنگش متناوب می گردند

*دیستروفی رفلکسی سمپاتیک (Reflex sympathetic dystrophy) و کازالژی (Causalgia) که به عنوان یک سندرم درد منطقه ای پیچیده (Complex regional pain syndrome) شناخته می شوند.

تکنیک های سمپاتکتومی

بعضی از تکنیک های سمپاتکتومی شامل موارد زیر است:

*تکنیک رادیوفرکوئنسی از راه پوست (Percutaneous radiofrequency technique). در این روش تخریب گانگلیون بوسیله امواج رادیویی ازطریق الکترودهایی روی پوست صورت می گیرد.

*ازطریق اندوسکوپ (Endoscopic sympathectomy)

*پرتوهای لیزر (Laser Endoscopic Sympathectomy)

*سمپاتکومی شیمیایی (Chemical sympathectomy). قطع ارسال ایمپالس های عصبی سمپاتیک ازطریق یک عامل شیمیایی

زمانی که درمان های محافظه کارانه درارتباط با فعالیت های غیرطبیعی دستگاه عصبی سمپاتیک با شکست همراه گردد، ممکن است سمپاتکتومی انجام شود.

برخی از درمان های محافظه کارانه به هنگام افزایش فعالیت سیستم سمپاتیک عبارتنداز:

*پرهیزاز استرس

*دوری از عوامل محرک همانند هوای سرد

*درمان های دارویی